Во светот каде што визуелното и звучното сѐ почесто се третираат како одвоени културни универзуми, Горан Костовски Индог ни покажува дека тие можат – и треба – да бидат еден ист, органски јазик. Дизајнер, уметник, диџеј, радио-глас и културен медијатор, Индог ја спојува естетиката со етиката, интимното со колективното, и локалното со глобалното, создавајќи дело што не само што комуницира, туку и се спротивставува. Во ова интервју, тој ни го отвора својот уметнички универзум во кој звукот и сликата не се деленици, туку рамноправни соговорници – а креацијата е истовремено исповед, став и повик за акција.
Кои семиотички врски ги пронаоѓаш меѓу звучниот и визуелниот јазик во твојата работа – и како тие се надополнуваат во градење на едно уметничко „јас“?
За мене, визуелниот и звучниот јазик се тесно поврзани – тие се два начина на комуникација што постојано се преплетуваат во мојата работа. Боите што ги користам се како тонови во музика – преку нив пренесувам емоција, енергија и атмосфера. Често додека цртам, слушам музика, па ритамот и емоцијата од звукот директно се прелеваат во визуелното. Кога правам дизајн, размислувам и каков „звук“ има тој објект – дали е гласен, тивок, разигран или сериозен. И кога бирам плочи, размислувам како тие ќе се поврзат со емоцијата и со визуелниот јазик во мојата работа. За мене, уметноста е комуникација што оди подалеку од зборовите – тоа е игра и дијалог меѓу знаци, симболи, бои, тонови и атмосфера. Сето тоа го пренесувам и секојдневно преку радиото, обидувајќи се да ја доловам уметноста и животот низ една поинаква призма. Така се гради моето уметничко „јас“ – преку постојано преплетување и надополнување на звукот и визуелното.
Твојата естетика често балансира помеѓу интимното и колективното. Дали сметаш дека уметноста денес има обврска да биде општествено ангажирана?
Мојата естетика е баланс меѓу интимното и колективното, затоа што уметноста за мене е и лична исповед и јавен став. Веќе 29 години сè што творам е инспирирано од нашите заеднички радости, болки и неправди. Верувам дека уметноста денес мора да биде општествено ангажирана – не затоа што е тренд или мода, туку затоа што реалноста бара реакција и солидарност. За мене, уметноста не е само убавина, туку и алатка за промена, поддршка и надеж, особено кога правата се газат и луѓето молчат. Не станав активист по избор, туку од потреба да реагирам на тоа што го доживувам. Затоа сметам дека уметникот не смее да биде нем набљудувач – уметноста е мојот начин да поддржам, протестирам и дадам надеж.
Во време на дигитална хиперпродукција, што значи „автентичност“ во звукот и визуелниот израз?
Во време на дигитална хиперпродукција, автентичноста станува сѐ покомплексна и поважна. За мене, таа не е само оригиналност, туку личен печат, искреност и субјективност во изразот. Дури и кога користам дигитални алатки, секое дело го носи мојот став и емоција – автентичноста е во тоа како уметникот го филтрира светот низ своја призма. Во ера на лесно копирање и симулирање, автентичноста е чин на отпор: одлука да бидеш искрен, да внесеш лична емоција и да градиш сопствен идентитет, без разлика на медиумот. Дигиталната уметност и звукот се автентични кога не се плашат да бидат субјективни и човечки во светот на алгоритми. Не сум против технологија, но уште ги сакам старите техники, затоа се уште цртам, купувам и пуштам плочи – сакам да чувствувам.
Кога работиш сет во живо, дали размислуваш за музиката како архитектура на емоции – и ако да, како го структурираш тоа искуство?
Кога работам сет во живо, музиката ја доживувам како архитектура на емоции – сетот не е само низа песни, туку внимателно градено искуство што ги води слушателите низ различни состојби: од радост до носталгија и надеж. Секој избор на трака, жанр и ритам го користам како „градежен блок“ за да ја создадам вистинската атмосфера. Сетот го градaм како приказна – почнувам потивко, постепено ја зголемувам енергијата, а на крајот сакам да оставам чувство на катарза или смиреност. Музиката ми е секојдневие, професионално и лично – секој ден на радио слушам различна поп музика и тоа што е актуелно во неа. Секогаш велам дека пуштам модерна музика за модерни уши. Фала до сите сопственици на кафичи и промотери што ме букираат и што партиципираат во презентирањето на мојот селекторски музички свет – кој секогаш е различен. А секој петок од 20 до 21 часот на Канал 77, слушателите можат да го чујат мојот избор и во радиска форма. Во суштина, секој сет за мене е уникатна архитектура на емоции – внимателно осмислен простор во кој секој може да се пронајде, да се препознае и да понесе нешто со себе.
Твојата работа често ги преиспитува границите помеѓу дизајнот и уметноста. Каде за тебе завршува едното и започнува другото?
Во мојата работа, границите помеѓу дизајнот и уметноста се секогаш флуидни и често намерно ги заматувам. Дизајнот го гледам како уметност со јасна функција – нешто што комуницира, решава проблем или носи порака до корисникот. Кога дизајнирам маици, торби или плакати, размислувам како тие ќе се користат и што ќе значат за луѓето. Дизајнот е уметност во служба на некоја цел, но тоа не значи дека е помалку креативен или емотивен. Од друга страна, уметноста за мене е простор за лично истражување и слобода – таму не мора да има практична функција или порака, туку може да биде чиста емоција, експеримент или визуелна игра. Границата меѓу дизајнот и уметноста ја гледам во намерата и контекстот: ако делото е направено да служи или да се користи, тоа е дизајн; ако е личен израз или провокација, тоа е уметност – што и да значи овој збор денес. Најмногу ме инспирираат проектите што ги рушат овие граници – дизајн што инспирира како уметност и уметност што може да се користи во секојдневието.
Во услови на глобален културен шум, како успеваш да создаваш дело што не само што комуницира, туку и естетски „се спротивставува“?
Во време на глобален културен шум, за мене е важно делото не само да комуницира, туку и естетски да се спротивставува – да има свој став, да биде препознатливо и да предизвика реакција. Почнувам од лично искуство и теми што ме допираат – чувство на отфрленост, сиромаштија, нееднаквост, право на живот само на привилегираните, потреба за слобода, грижа за менталното здравје или животната средина. Таа искреност ми помага делата да бидат автентични и да се издвојат од масата. Општествените теми не ги избегнувам, туку ги претворам во визуелни симболи – како птиците од картон од „Емигрирани во слобода“, кои симболизираа и слобода и отфрленост. Така, уметноста станува коментар и отпор кон едноумието и апатијата. Се трудам секогаш да внесам позитивна енергија, дури и кога темата е тешка – преку боја, форма и композиција, делото треба да понуди алтернатива и потсетник дека вреди да се слави животот. Естетиката ми е алатка за отпор: мешам стилови, улична уметност и дизајн, традиција и современост, за да покажам дека убавината може да биде и критика, и инспирација, и протест. Делата ги поставувам во јавен простор или ги претворам во секојдневни предмети, за да бидат достапни и да комуницираат со што е можно повеќе луѓе. Така, моето дело станува препознатлив глас што се спротивставува на еднообразноста и апатијата.
Кои македонски културни кодови или архетипови, свесно или несвесно, ги внесуваш во твојата работа – особено во време на глобален културен вишок?
Во време на глобален културен вишок, свесно и несвесно внесувам македонски културни кодови и архетипови во мојата работа. Инспирацијата ја црпам од урбаната култура на Скопје, особено од 90-тите и 2000-тите – време на супкултури, скејт-движења и автентична градска енергија. Оваа носталгија ми е потсетник за заедништво, слобода и креативност, но и критика на сегашноста. (Да се разбереме – не сум заглавен таму и не мислам дека денес ништо не чини; напротив, денес е денес, а тоа е една силна инспирација која што сè уште трае). Скопје за мене е град-феникс, симбол на надеж и самообнова, што често го користам во делата, особено во време на кризи. Во мојот визуелен јазик често се појавуваат македонски декоративни елементи – бои, орнаменти, шари и мотиви, кои ги трансформирам во современ контекст, но секогаш со почит кон корените. Цветовите, на пример, се симбол на љубов, надеж и радост, а се и дел од нашата традиција.
Иако понекогаш изгледа дека моите дела немаат директна врска со овие елементи, одговорно тврдам дека македонската традиција е клучен чинител во мојата инспирација – дури и кога мислев дека сум под влијание на Њујорк или Лондон, сепак коренот испадна дека е тука, колку и културата од овие градови да ме инспирира. Чести се и темите на социјална правда, еднаквост и отпор кон неправдата – архетипи длабоко вкоренети во нашата историја. Интензивните бои и емотивниот пристап се инспирирани од народните носии и занаети, што ги прави делата препознатливи и отворени за нови интерпретации. Токму овие локални и лични слоеви ми помагаат да останам автентичен и да комуницирам искрено со публиката, дури и во време на глобален културен вишок.
Уметноста често е реакција на недостаток – дали твојата мотивација произлегува од критика, желба за трансформација или лично искуство?
Мојата мотивација секогаш произлегува од лично искуство – делата ми се директна реакција на она што го доживувам, чувствувам и набљудувам секојдневно. Недостатокот на љубов, разбирање или правда често е поттик за креација. Емоциите ми се основа: кога сум тажен, тоа се гледа во боите и динамиката, а кога сум радосен, во енергијата и експресијата. Личната приказна ми е најважна, но секогаш е присутна и критиката кон општеството и желбата за промена. Уметноста ми е алатка да проговорам за табу теми, да бидам глас за непривилегираните и да поттикнам дијалог. Во секое дело постои и желба за трансформација – на себе, на публиката и на просторот околу мене. Сакам уметноста да охрабрува, да дава надеж и да отвора нови перспективи. Сумирано, мојата мотивација е комбинација од лично искуство, општествена критика и желба за трансформација – уметноста за мене е секогаш реакција на недостаток, но и обид тој недостаток да се претвори во нешто позитивно и инспиративно.
Како ја доживуваш улогата на диџејот денес – само како курирање звук, или како културен медијатор меѓу естетика, публика и контекст?
Диџејот денес не е само селектор на музика – за мене, тоа е културен медијатор меѓу естетика, публика и контекст. Курирањето звук е само почеток; суштината е во градење атмосфера, читање енергија и насочување на емоцијата на луѓето. Секој сет го гледам како архитектура на заедничко доживување и простор за дијалог меѓу различни генерации и култури. Во време на глобален културен шум, улогата на диџејот е да филтрира, да понуди алтернатива и да ги поврзе локалните кодови со глобалниот контекст. Тоа значи и поддршка на домашни артисти, промовирање нови жанрови и отворање простор за маргинализирани гласови. Диџејот е и курирач, и комуникатор, и двигател на културна размена – не само меѓу музиката и публиката, туку и меѓу различни вредности и контексти, зближувајќи ја публиката преку танц и заедничко задоволство. Лично, многу се замарам кога пуштам музика пред публика и внимателно бирам плочи со недели – не само од задоволство, туку затоа што сакам луѓето вистински да ја почувствуваат моќта на музиката.
Што значи за тебе „културна одговорност“ како автор кој има влијание – и каде ја гледаш својата позиција во тој дискурс?
За мене, културната одговорност е свесност за сопственото влијание и активно учество во обликувањето на вредностите и идентитетот на заедницата. Себеси се гледам како културен медијатор, а не изолиран творец – сакам делата што ги создавам да бидат искрени, ангажирани и отворени за дијалог, да поттикнуваат критичко размислување и да промовираат еднаквост, толеранција и солидарност. Верувам дека секој автор со влијание треба да ја користи таа позиција за позитивни промени, било преку критика, поддршка или инспирација. Културната одговорност не е товар, туку привилегија и можност да се биде двигател на општеството.
