По големиот успех на претходните изданија, Халкбанк со гордост го претставува третото продолжение на кампањата Фустани со џебови— иницијатива која и оваа година го става женското претприемништво во прв план. Кампањата и понатаму го негува својот автентичен пристап и препознатлив глас, но овојпат со нов, значаен фокус: одржливоста. Во Фустани со џебови 3 се запознаваме со шест инспиративни приказни за сопственички на мали бизниси кои не само што создаваат вредност, туку и придонесуваат кон поздрава, поодговорна иднина. Нивните бизниси имаат еколошка основа или пак се длабоко поврзани со принципите на одржлив развој: повторна употреба, природни материјали, нула отпад, локално производство и општествена одговорност. Симболот на фустаните со џебови останува метафора за жената која е самостојна, практична и подготвена да ја носи својата визија со себе — во џебови полни со идеи, решенија и амбиции.Како продолжение на кампањата, на portret.digital ќе бидат објавени интервјуа со нив, преку кои одблиску ќе ги запознаеме нивните животни приказни, инспирации и секојдневни предизвици. Преку овие искрени разговори, ќе добиеме реална слика за патот на една жена претприемач – со сите нејзини успеси, дилеми и мотивации да создава промени.
Во свет кој се соочува со климатски промени, урбана пренатрупаност и недостиг на ресурси, потребата за одржливи решенија станува сè поитна. Снежана Јаковска, основачка на „Intelligent Indoor Farm“, разви модел на урбано земјоделство кој комбинира технологија, иновација и локална самостојност. Во ова искрено и инспиративно интервју, таа зборува за својата мотивација, предизвиците со кои се соочува една жена во машки доминирана индустрија, и зошто верува дека иднината на храната расте токму во затворени, паметни системи.
Како дојдовте до идејата за „Intelligent Indoor Farm“ – и што ве натера да направите чекор во вака специфична и технолошки напредна област?
Идејата за Intelligent Indoor Farm произлезе од реална потреба за поодржливо и локално решение за производство на храна во урбани средини. Наместо увезени, спакувани производи со краток рок и висока цена, визијата беше да се овозможи свежа, чиста храна што се одгледува таму каде што се консумира.Истражувајќи современи земјоделски технологии, вниманието ми го привлече аеропонскиот систем како ефикасен модел што овозможува високи приноси, минимална потрошувачка на вода и целосна контрола на условите за растење. Моето внимание беше насочено кон тоа како ваква технологија може да се адаптира за локален контекст – преку модуларни единици и урбани фарм-хабови.Intelligent Indoor Farm претставува синтеза меѓу иновација, одржливост и урбан развој – со цел да се подобри локалната храна, да се намали зависноста од увоз и да се понуди модел применлив во услови на климатска нестабилност и ограничени ресурси.
Што значи да се биде жена-претприемач во сфера која традиционално е доминирана од мажи – агро и тех секторот?
Да се биде жена-претприемач во агро-тех секторот значи да се движиш низ простори каде што ретко се очекува твоето присуство, но токму затоа твоето влијание може да биде суштинско. Оваа област сè уште е структурно машка – и токму затоа женската перспектива е клучна: таа внесува нови приоритети – заедништво, одржливост, социјална инклузија. Како жена, не само што ја градев компанијата, туку паралелно ја градев и довербата – во технологијата што ја претставувам, но и во себе како лидер. Не беше лесно да се добие еднаква сериозност, особено кога претставуваш иновација, но секој чекор што го направив покажа дека капацитетот нема пол. Тоа ме научи да бидам уште поупорна, да создадам простор за други жени и да ја менувам перцепцијата – не само за тоа што е можно, туку и за тоа кој сè може да го направи тоа.
Кои беа моментите кога најмногу се посомневавте во себе, и што ве натера да продолжите?
Сомнежот најчесто се јавува тогаш кога визијата е голема, а ресурсите се ограничени. Имаше моменти кога се чувствував како да одам сама против систем – кога технологијата беше нова, а поддршката непостоечка, кога административните процеси беа обесхрабрувачки, а финансиите недоволни. Во тие моменти лесно е да се посомневаш, не само во проектот, туку и во себе.Но токму тогаш се потсетував зошто започнав. Верував во вредноста на она што го градам – не само како производ, туку како систем што може да направи вистинска промена. Поддршката од жените околу мене, од моето дете, од заедницата што верува во одржлива иднина – беше клучна. Наместо да се откажам, ги претворив предизвиците во поттик. Тоа ме научи дека секоја препрека е дел од патот кон промена на начинот на кој ќе живееме, ќе произведуваме и ќе се грижиме за планетата во иднина.
Како вашата лична визија за одржливост и иновација се преточи во реален, функционален бизнис?
Мојата визија отсекогаш била поврзана со создавање решенија што ја почитуваат природата, го штитат ресурсот – водата, и создаваат можности во заедницата. Верував дека иновацијата не мора да биде далечна или елитистичка – таа треба да биде корисна, достапна и насочена кон вистински проблеми. Токму затоа ја започнав Intelligent Indoor Farm: не како класичен бизнис, туку како платформа што спојува технологија, одржливост и локален развој. Почнав со мала идеја, многу истражување и соработка со стручни партнери – од академијата до младите професионалци – и чекор по чекор, таа визија доби форма. Таа визија денес е функционална реалност – систем кој не само што произведува храна, туку и ја рефлектира логиката на циркуларната економија: минимална потрошувачка, повторна употреба на ресурси и локализирано производство. На тој начин, Intelligent Indoor Farm придонесува кон неколку од Целите за одржлив развој, а воедно и инспирира и други да размислуваат поинаку за храната, водата и просторот во кој живееме.
Колку е важно жените да имаат пристап до сопствени финансии, ресурси и знаење – и што вам ви донесе таа независност?
Тоа е клучно. Пристапот до финансии и ресурси за жените не е само економско прашање – тоа е прашање на глас, моќ, самодоверба и лична сигурност. Кога жената има свои средства, таа може да делува слободно, да преземе ризик, да инвестира во себе и во другите – и, што е најважно, да креира без компромис со сопствените вредности. За мене, таа независност значеше можност да ја реализирам идејата онака како што ја замислував – со интегритет, социјално влијание и долгорочна визија. Ми овозможи да создадам нешто свое, но и да создадам простор за други жени. Знаењето и менторството беа еднакво важни – тие ми помогнаа да го претворам личното убедување во системска промена.
Верувате ли дека иднината на одгледувањето храна е токму во вакви затворени, паметни системи – и зошто?
Да, убедена сум дека контролираното, затворено одгледување храна претставува суштински дел од иднината на земјоделството – особено во урбани средини каде што ресурсите се ограничени, а потребите растат. Со климатските промени, непредвидливите временски услови и намалената достапност до плодна почва и чиста вода, традиционалното земјоделство станува сè понесигурно. Паметните системи, како што е аеропониката, овозможуваат одгледување на храна со висока нутритивна вредност, без пестициди, со 98% помалку вода и со целосна контрола на микроклимата. Дополнително, овие системи се интегрираат во самото ткиво на градовите – на покриви, во институции или како урбани фарм-хабови. Верувам дека токму овие решенија ќе обезбедат безбедност, одржливост и локална самостојност во системите за храна – и дека со нив, иднината не само што е можна, туку и нужна.
Што би ѝ порачале на жената што моментално има идеја, но стравува дека нема доволно знаење, капитал или поддршка да започне?
Би ѝ рекла: „Стравот е нормален, но немој тој да ти ја води визијата.“ Ниту еден голем проект не започнал со совршени услови. Но токму тука се раѓа храброста – во одлуката да почнеш, дури и со малку. Јас започнав со повеќе прашања отколку одговори, но со секој чекор – учев, растев, се поврзував со луѓе кои веруваат во истото.Патот се гради додека чекориш. Знаењето ќе го стекнеш, поддршката ќе дојде ако си упорна, а капиталот може да се најде ако имаш искрена мисија. Почни малку, но со срце – и не заборавај дека токму твојата перспектива, интуиција и чувство за заедницата се потребни во светот на иновациите.
Кога првпат почувствувавте дека не сте само сопственик на бизнис, туку пример и инспирација за други жени – и што значи тоа за вас лично?
Тоа чувство не дојде одеднаш, туку преку искрени реакции од жени што ми приоѓаа на настани, ми пишуваа по социјални мрежи или едноставно ми кажаа: „Ти ми даде храброст.“ Токму тие моменти ме натераа да разберам дека ова што го градам не е само мој пат – туку простор што им го отворам и на други. Да се биде инспирација не значи да си совршена, туку да бидеш видлива, искрена и упорна. Лично, тоа е чувство на одговорност, но и на длабока смисла. Не гледам на себе како на совршен пример, туку како на жена што се осмелила да проба – и токму тоа е пораката што сакам да ја пренесам. Ако мојата приказна инспирира барем една друга жена да направи сопствен чекор – тогаш знам дека мојата улога е повеќе од бизнис. Таа е двигател на промена. Тоа е мојата најголема мотивација.
